Femke: “Met elf mensen wonen we nu tijdelijk in een zelfgebouwd dorpje naast het oude Bajesdorp. Daar staat ook de voormalige directeurswoning waar we ons sociale centrum naartoe hebben verhuisd. Precies op die plek komt straks ons coöperatieve woon-werkgebouw. Het is op dit moment heel hands-on. Iedereen is druk bezig te zorgen dat ze een dak boven hun hoofd krijgen en het niet koud hebben. Het lastige is dat je alles from scratch moet opbouwen, van het egaliseren van de grond, tot het aanleggen van riolering. Het zorgt wel voor veel verbroedering. Er zijn al mensen vertrokken die het niet trokken. Het traject om de grond te kopen waar het nieuwe gebouw komt kost veel tijd. Vijf jaar geleden voerden we de eerste gesprekken met het Rijk en de gemeente. Het is voor veel mensen een testcase geweest om erachter te komen, wil ik dit echt? De harde kern is er twee dagen per week mee bezig. Omdat het over je directe leefomgeving gaat, slokt het je al snel op. Het is anders dan ergens vrijwilligerswerk doen. Daar trek je de deur dicht en ga je weer naar huis, naar je veilige omgeving. Dit drááit om je veilige omgeving.”

Duurzaam containerhuis
“Voor nu woon ik even in een busje, ik ben bezig een container om te bouwen tot duurzame woning. Zo duurzaam mogelijk: ik gebruik alleen materialen die bio-based, gebruikt of herbruikbaar zijn - en dan het liefst een combinatie van alle drie. De container komt uit de haven van Amsterdam en is tweedehands. Het isolatiemateriaal is tweedehands en herbruikbaar. Alle kozijnen heb ik van Marktplaats, dus ook tweedehands. Op wat stopcontacten en kit na, heb ik niks nieuw gekocht. Ik kies bewust voor een woonruimte die geen verslechtering is op het gebied van duurzaamheid. Vandaar dat ik nu veel tijd en geld investeer in deze duurzame tijdelijke woonruimte.”

Woon-werkpand
In 2018 is afgesproken dat Bajesdorp een nieuwe plek krijgt in het plan van Bajeskwartier. Om dit te garanderen besloot de gemeente in oktober vorig jaar om circa 1.800 m2 grond voor de woongemeenschap aan te kopen. Bajesdorp betaalt de gemeente terug via een erfpachtregeling. "Een belangrijke mijlpaal," vertelt Femke. "We willen de huren in ons toekomstige woon-werkpand zo betaalbaar mogelijk maken. De aankoop van de grond door de gemeente helpt daarbij. Het scheelt een miljoen aan voorfinanciering die we anders zelf zouden moeten opbrengen. Het gebouw krijgt plek voor zo’n vijftien mensen om te wonen en werken, en nog eens vijf mensen alleen om te werken. De woonruimtes worden klein: tussen de 25 en 45 m². Wel hebben we veel gedeelde ruimtes: balkons, keukens, een openbaar café en een kleine podiumzaal. We zitten nu op twaalf mensen die in het nieuwe gebouw gaan wonen en werken. Daar zitten ook mensen bij die niet in het oude Bajesdorp woonden en nu nog elders in de stad wonen. Veel van hen wonen in een woongroep of werken in een broedplaats. Ze brengen dus veel ervaring mee. Broodnodig ook, het is eigenlijk werk voor professionals."

Community
Femke vertelt hoe ze tien jaar geleden in Bajesdorp terechtkwam. "Ik kon geen woonplek vinden en een vriend bood me aan om in zijn kamer te wonen. Hij was nachtwaker van het Openluchttheater in het Amsterdamse Bos en verbleef in een caravan. Sindsdien ben ik gebleven. In het begin was er onderling weinig gemeenschapsgevoel. Ik voelde de behoefte om meer samenhang te creëren, er waren er meer die dat hadden denk ik. Met een paar mensen besloten we een festival te organiseren. De eerste keer deden we dat in vijf huiskamers, het jaar daarop deed iedereen mee. Al snel ontstonden er meer initiatieven: workshops, concerten, werkplaatsen, een zeefdrukkerij, taallessen voor nieuwkomers en een gezamenlijke biologische tuin."

“Niemand van ons heeft een eigen wasmachine. We zetten er gewoon één beneden neer. Onze insteek is dat we heel veel delen en zo willen we ook in het gebouw gaan leven. Zo verkleinen we onze ecologische voetafdruk en voelen we ons ook niet alleen, omdat we onderdeel zijn van iets groters. Deelauto's willen we ook graag, maar dan via een systeem dat losstaat van Bajeskwartier. Een mobiliteitsabonnement van ruim 250 euro per maand kunnen de meesten van ons niet betalen. Bovendien hebben we behoefte aan groter transport voor onze projecten. Als we ergens gebruikte planken kunnen ophalen, is de vraag: hoe krijgen we die hier? Maar ook andersom: hoe krijgen we onze gebruikte materialen bij iemand die ze kan gebruiken?"

Mietshäuser Syndikat
“Ons woonsysteem is radicaal anders dan wat mensen kennen. Niemand gaat ooit iets verdienen aan ons pand. Het is en blijft om betaalbaar in te wonen. In het vrijemarktsysteem worden de prijzen niet gestuurd door de mensen die willen wonen. Wij hebben daarom een succesvol model uit Duitsland gekopieerd, het Mietshäuser Syndikat. Dit is bedacht om burgers zelf panden in beheer te geven en panden van de vrije markt te halen. Als vereniging hebben we laten vastleggen dat we dit pand nooit kunnen verkopen. Als individu zijn we dan ook geen eigenaar. Alle tijd die ik nu investeer, is voor een pand dat straks voor de toekomstige generaties beschikbaar is. Ik zal daar nooit een investering van terugzien, het is niet mijn pensioensregeling. Het is puur ideologisch. Ik snap het ook als mensen denken: als ik tijd investeer, wil ik er ook iets van terugzien. Dat is begrijpelijk. Maar wij vinden het belangrijker dat er op lange termijn betaalbare woon- en werkruimte is in Amsterdam.”

Keurslijf
“Nu we weten dat de grond wordt aangekocht, zijn we met onze architect bezig om van het schetsontwerp (SO) naar het voorlopig ontwerp (VO) te gaan. Met Bureau Broedplaatsen van de gemeente zijn we in gesprek om te kijken of het gebouw meer de vrije uitstraling van een broedplaats kan krijgen. Door het kavelpaspoort en de gemeentelijke welstand zitten we in een behoorlijk keurslijf. We hebben het gevoel dat we deurtjes moeten openbreken, anders komt er straks een pand te staan dat net zo goed van een projectontwikkelaar had kunnen zijn. Het is voor ons heel belangrijk dat het een plek wordt die eigen voelt. Naast het gebouw willen we graag een werkplaats en meer groen. Een half verzonken gebouw zoals bij de Fruittuin van West, bijvoorbeeld. Dat oogt groen terwijl eronder plek is voor allerlei andere dingen. En een glazen serre, zodat je het verbouwen van groenten kunt integreren in je werkplaats. Met beton willen we liever niet bouwen omdat het niet duurzaam is. Het liefst zouden we een houten skelet neerzetten of met het innovatieve cross laminated timber (kruislaaghout) werken. Het ontwerp van De Warren op het Zeeburgereiland vinden we heel tof: met houten veranda’s en veel planten willen ze een kickstart geven aan de opbouw van een ecosysteem.”

“Door wisselingen met bewoners is het lastig om een vaste indeling voor het gebouw te maken. Vorig jaar selecteerden we acht nieuwe bewoners, zes daarvan zijn alweer vertrokken omdat het teveel werk was. Het is zonde, mensen houden het niet vol. Wethouder Laurens Ivens wil dat er veel woningcoöperaties komen, dan moeten ze de regelgeving wel makkelijker maken. Gelukkig hebben wij de grootste hordes al genomen. Rond de zomer hopen we het VO rond te hebben en daarna het definitief ontwerp (DO). Begin 2021 hopen we te kunnen starten met de bouw.”

En als het pand af is? “In ons financieringsplan is een solidariteitsfonds opgenomen. Daarmee kunnen we toekomstige projecten weer financieren. Zo willen we een sneeuwbaleffect creëren. Huizen zijn om in te wonen, niet om mee te cashen.”

Meer weten over Bajesdorp? Normaal gesproken (in niet-coronatijden) is er elke dinsdag een veganistisch eetcafé, waar iedereen welkom is. Drie gangen in ruil voor een donatie. Hou de Facebookpagina in de gaten voor updates, of kijk op de website.

Fotografie: Maarten van Cleef (afb. header), Luca de Benedetti (afb. ambulance en boomhut) en Hannah Mathkor (afb. optreden band)